Tehlikeli atıklar ve tehlikesiz atıklar olarak ikiye ayrılan atık çeşitleri, belirli bir kurallara uymak kaydı ile insan sağlığına ve doğal çevreye herhangi bir zararı bulunmayan ya da doğal yaşama zarar veren ya da vermeyen atıkların tamamına denir. Yararlı ya da zararlı olan atıkların daha önceden belirlenmiş olan kodlarla ayrılması ile mümkün olur.
Tehlikesiz atık olarak adlandırılabilecek atıklar arasında en çok kullanılan ve ömürlerini tamamlayan plastik kablo gibi ürünler daha sık karşımıza çıkar. Tehlikeli atıklar içerisinde de plastik kablolar dünya üzerinde en fazla kullanılan atık çeşitlerinden biridir.
Tehlikeli Ve Tehlikesiz Atık Nedir?
Tehlikesiz atık çeşitleri, insan sağlığına herhangi bir zarar vermezken belirlenen kodlamalar sayesinde hayvanları ve çevreye de zarar vermeyecek şekilde düzenlenmiştir. Atık denilen şey genellikle kullanımına ve ömrünü tamamlayan her türlü ürünün ya da malzemenin toplanmış hali ne denir.
Tehlikesiz atık olarak adlandırılan tüm ürünler depolama alanları içerisinde rahatlıkla toplanabilir. Tehlikesiz atıklar ekolojik sisteme ve çevreye zarar vermediğinden dolayı üst düzey bir korumaya ihtiyaç duymaz. Fakat tehlikeli atıklar özel depolamalar sayesinde belirli bir süre içerisinde tutulabilir. Ayrıca üst düzey bir koruma durumu söz konusudur.
Hem insan sağlığına hem de çevresel her türlü duruma zararlı olabilecek tehlikeli atıkların taşınması ve depolanması konusunda da birçok sertifika ve benzeri gibi uygulamalar gerçekleştirilir. Uzun süreli olarak tehlikeli atıkların depolanması durumunda denetim yapılmalı ve sınıflara ayrılma işlemi gerçekleştirilmelidir.
Tüm bu işlemlerin gerçekleştirilmesi için daha önceden belirlenmiş olan prosedürler uygulanır. Bu prosedürler içerisinde atık kodu levhaları iş güvenliği aşısından her alanda kullanılmalıdır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan kodlar sayesinde atıkların ne şekilde saklanacağı ve korunacağı gibi durumlar rahatlıkla belirlenebilir.
Atık Kodu Nedir?
Atık Kodu (EWC) yani European Waste Catalouge olarak isimlendirilen bu kod çeşitleri, ürünün kaynaklarına göre sınıflandırılır. Ürünlerin geri dönüşüm olup olmayacağını belirlemek Avrupa Birliği tarafından ve Türkiye içerisinde kabul görmüş bir sistemdir. Bu sistemin dışına çıkmak ya da farklı bir kodlama yapmak dünya üzerinde bir krize neden olabilir.
Tehlikeli ve tehlikesiz atıkların saklanma koşulları yine bu konulara bağlı olacak şekilde düzenlendiğinden dolayı herhangi bir değişiklik ya da yapılacak herhangi bir hata ekolojik sisteme ve insan sağlığına zarar verecektir. Oldukça hassas olan bu konu dönem dönem getirilen düzenlemeler sayesinde iyileştirilir.
Atık kodlarının belirlenmesinde aynı zamanda sınıflandırmasında belirlenen bu kodlar toksin, kanserojen madde, patlayıcı, tahriş edici ve korozif gibi özellikler nedeni ile belirlenir. Ayrıca insan ve hayvan sağlığını tehdit eden ya da risk teşkil eden her türlü atık tehlikeli atık olarak adlandırılır.
Uluslararası Genelge Ve Atık Kodları
Atık kodları uluslararası bir genelge ile yayınlanmış olup değiştirilme durum söz konusu değildir. İthalat ve ihracat yapan tüm gümrük firmaları bu kodlar üzerinden işlemlerini gerçekleştirir ve konteynırlar Buna göre belirlenen gemilere ya da araçlara yüklenir. Tehlikeli ve tehlikesiz atıkların bir arada taşınma durumu söz konusu değildir. Aynı zamanda bu atıkların beraber depolanması ya da beraberce yer değiştirmesi durumu insan sağlığı ve çevresel faktörlere zarar vereceğinden dolayı yapılmaması gereken işlemlerdir.
Tehlikeli Atık Kodları
Tehlikeli atık olarak adlandırılan tüm atık çeşitleri, insan sağlığını tehdit eden maden ve petrol üretiminden, endüstriden, evsel faaliyetlerden, tarımdan elde edilen arıtılmamış ya da arıtılmış olan tüm kaynakların genel adıdır. Tehlikeli atığın içerisinde bulunan bileşimi, bu birleşimlerin miktarları ve çeşitleri, aynı zamanda atayım fiziksel durumu ve çevreden almış olduğu etkileşim o maddenin ne kadar tehlikeli olup olmayacağını belirleyen kodlar için önemli bir faktördür.
241 tanesi M* işaretli olacak şekilde toplamda 408 adet tehlikeli atık kodu bulunur. Tehlikeli atık kodları içerisinde en çok kullanılan ve ithalatı yapılan ürünler boya kutuları, yağ ve teneke kimyasal kaplar, vernikler, Akü ve piller, kullanılmış yağlar, yağlı metal taşlarıdır. Ayrıca metalik çamurlar, floresan lambalar, asbest içeren her türlü maddeler, tüm fitre tozları, siyanür içeren ürünler, fosfat çamuru, yağ barındıran kablo atıkları, endüstriyel ya da Fotoğrafçılık ile uğraşanların kullanmış olduğu film banyo suları ve petrol gibi ürünler vardır.
Sınıflandırmalar
Tehlikeli atık olarak adlandırılan tüm ürünler kendi aralarında sınıflandırılır. Sınıflandırma işlemi gerçekleştirirken kaynağın yanıcı olup olmadığı, zehir durumu, reaktif durumu ve parlayıcı ürün olup olmadığı durumları göz önünde bulundurularak işlemler gerçekleştirilir. Aynı zamanda tehlikeli atıkların ayrılması durumunda da fiziksel durumlar da göz önünde bulundurulur. Fiziksel durumlarda çamurumsu, toz, katı, gaz ve sıvı gibi durumlarda değerlendirilir. Ayrıca yanabilir ya da yanmaz olarak da sınıflandırılabilir.
Tehlikeli Atık Bölümleri Nelerdir?
Tehlikeli atıklar 20 bölüm altında toplanmıştır. Bu bölümlere göre taşınacak maddenin sınıflandırılması durumu söz konusudur. Sınıflandırmanın yanlış yapılması taşınmanın aynı zamanda depolanmasının sorun çıkartması anlamına gelir. Bu nedenle bu işlemleri gerçekleştiren kişilerin alanında uzmanlaşmış ve işini bilen kişiler olması gerekir. Ayrıca bu işlemlerin atık yönetimi kurallarına uygun bir şekilde ve Avrupa Birliği tehlikeli atık listesi sınıflandırması belgeleri esas alınmış şekilde gerçekleştirilmelidir.
A* atık olarak adlandırılan her türlü materyal herhangi bir açıklamaya bakılmaksızın direkt tehlikeli sınıf kategorisi içerisinde yer alır. Ayrıca tehlikeli atık bölümleri 1 ‐ 12 ile 17 – 19; kaynağa bakılarak belirlenir. Bölüm 13 ile 15 arası madde ve malzemeye dayalıdır. Bölüm 16 ise listede başka türlü tanımlanmayan atıklar olarak yer alır. Bölüm 20 ise belediye atıkları olarak sınıflandırılmıştır.
Atık Kodu Tanımlama Nasıl Olur?
Atık kodu tanımlamak için bazı adımlar uygulanır. Bunlar sırası ile şu şekildedir.
1. adım: Ü 01’den 12 ye kadar olan ya da 17’den 20’ye kadar olan kısımlarda o atığın kaynağına uygun altı haneli olacak şekilde atık kodu belirlenir.
2. adım: Ü 1. adımda bulunamaz ise o durumda 13,14 ve 15 ana başlıkları altında yer verilen tüm bölümler tek tek incelenir.
3. adım: Ü 1. ve 2. adımda bulunamaz ise o zaman da 16’ncı ana başlığı altında verilen bölüme göre tanımlama yapılır.
4. adım: ü 16’ncı ana başlığı altında verilen bölümde de bulunamıyorsa o durumda ...99* kodu uygulanarak uygun atık kodu Çevre Ve Şehircilik Bakanlığının onayı sayesinde verilir. ...99* başka türlü tanımlanamayan atıklar anlamına gelir.
Örnek Atık Kod Listesi
Örnek Atık Kod Listesini şu şekilde sıralamak mümkündür.
08 01 Boya ve Verniğin İmalat malzemelerinin tamamı
08 01 11* Organik olan tüm çözücüler ya da diğer tehlikeli maddeler içerebilecek atık boya çeşitleri
M 08 01 21* Vernik ya da diğer boya çözücü maddeler
Tüm bu atıkların belirlendikten sonra iş güvenliği işaretleri ile çalışan herkesin görebilmesi açısından levhalar ile işaretlenmesi gerekir.
Tehlikesiz Atık Ne Demek?
Tehlikesiz atıklar genellikle insan ve hayvan sağlığına, aynı zamanda çevreye jeolojik durumlara herhangi bir zararı olmayan atıkları kapsamaktadır. Bunlar genellikle son kullanma tarihleri gelmiş ya da geçen atıklar, kullanım ömürlerini tamamlamış plastik kablo gibi atıkların tamamıdır.
Tehlikesiz Atık Kodları
Tehlikesiz atık kodları kullanılan materyale ve saklama koşullarına göre belirlenir. Bu doğrultuda tehlikesiz atık kodlarını şu şekilde belirleyebiliriz.
• Belediye Atıkları (Evsel olarak adlandırılan tüm katı atıklar)
• Ambalaj Atıkları
• Tehlikeli Atıklar
• Tehlikesiz Atıklar
• Kullanılmış Pil ve Aküler
• Elektrikli ve Elektronik Cihaz Atıkları
• Ömrünü Tamamlamış Araçlar
• Ömrünü Tamamlamış Lastikler
• PCB/PCT
• Atık Madeni Yağlar ve Bitkisel Atık Yağlar
• Tıbbi Atıklar gibi onlarca atık türü mevcuttur.
Bu kategorilerinin belirlenmesinde nispeten daha önceden oturtulmuş ve her türlü gönderilen tebliğleri ve yönetmeliklerin uygunluğuna göre ayarlanmış olan bir yapı söz konusudur.
Tehlikesiz atıklar ile ilgili olarak hazırlanmış ve kamuoyuna sunulmuş olan “Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği” ise, 17.06.2011 tarih ve 27967 sayılı kanunlar Resmi Gazete’ de yayınlanmış ve uygulanmaktadır. Ayrıca atıklar ile ilgili çerçeve yönetmelik adı altındayapılan tüm işlemler aslında“ Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik” anlamına gelmektedir.
Bu yönetmeliğin kapsamında atıklar, sektörlere göre belirlenecek şekilde kod numaraları ile belirlenmiştir. Ayrıca evsel atık olarak adlandırılan tüm atık çeşitleri belediye atıkları olarak isimlendirilir.
Atık Kodu Levhaları
15 01 05 Kompozit ambalaj
20 01 01 Kâğıt ve karton
15 01 02 Plastik ambalaj
20 01 39 Plastikler
15 01 03 Ahşap ambalaj
15 01 04 Metalik ambalaj
02 01 10 Atık Metal
16 01 18 Demir Olmayan Metaller
15 01 07 Cam ambalaj
15 01 09 Tekstil ambalaj
20 01 10 Giysiler
16 06 03* Cıva içeren piller
Atık kodu levhaları depolama sırasını ya da taşıma sırasında araçların üzerinde ya da depolanan alanların içerisinde yer alması gereken ve belirlenen ölçülerde olan metal levhalardır. Bunu havaları bakılarak atağın ölçüsü tehlikeli durumu ve taşınabilecek şekli belirlenir. Aynı zamanda yeten sağlığına zararlı olup olmayacağı evsel atık olup olmadığı kontrol edilir. Bu nedenle tüm depolama alanlarında ve atıkların toplama merkezlerine mutlaka atık kodu levhalarının kullanılıyor olması gerekir. Aynı zamanda etiketi levha olarak da adlandırılan bu levhalar görünebilir yerlerde olmalıdır.